Zgodnie z ustawą, Polski Związek Działkowców ustanawia w drodze uchwały na rzecz swojego członka bezpłatne i bezterminowe prawo używania działki i pobierania z niej pożytków. Bezpłatność dotyczy również braku opłat administracyjnych i skarbowych z tytułu użytkowania działki. Tym samym osoba nie będąca członkiem Polskiego Związku Działkowców w zasadzie nie może ubiegać się o przydzielenie działki, gdyż prawo to - według zapisów ustawowych - dotyczy wyłącznie członków Związku.
Należy w tym miejscu zaznaczyć jednak, iż nieodpłatne korzystanie, o którym mowa w ustawie, jest zapisem częściowo fikcyjnym albowiem członkostwo w Polskim Związku Działkowców obliguje do uiszczania wpisowego, składek członkowskich, opłat na rzecz ogrodu, na przykład na rzecz prowadzonych inwestycji, opłat energetycznych i wodnych oraz innych opłat ustanowionych przez organy Polskiego Związku Działkowców. Oznacza to zatem, że regularne wnoszenie opłat pozostaje w sposób nierozerwalny związane z użytkowaniem działki chociaż odbywa się za pomocą innych tytułów.
Działkowiec ma zgodnie ze statutem prawo do korzystania z przydzielonej działki wyłącznie osobiście i w celach rekreacyjnych. Korzystanie nawet ze współmałżonkiem wymaga zgody Polskiego Związku Działkowców.
Akty wewnętrzne Związku nakładają na działkowców szereg obowiązków, w sposób bardzo szczegółowy regulując sposób korzystania z działki, w tym na przykład poprzez ustanowienie maksymalnej wysokości ogrodzenia czy też powierzchni altanki, sposób gospodarowania, zobowiązując do nieodpłatnej pracy na rzecz ogrodu pod groźbą nałożenia kar finansowych, a nawet nakładając zakaz oddania komukolwiek w odpłatne użytkowanie.