Prawny opiekun dziecka bez rodziców - nowe rozwiązanie specustawy

Uciekając przed wojną, polską granicę przekraczają dzieci. Nie zawsze towarzyszą im jednak rodzice, ani osoby które są prawnymi opiekunami. Zdarzają się sytuację, że dziecko jest pod opieką babci, ciotki, czy przyjaciół rodziny. Brak regulacji dotyczących faktycznej opieki w takiej sytuacji, komplikowało możliwość skorzystania ze szczepień, pomocy lekarskiej czy zapisania dziecka do szkoły. (zob. Dostęp do edukacji dzieci łatwiejszy dzięki rozporządzeniu)
Nowe przepisy ustawy o pomocy dla obywateli Ukrainy, podpisanej przez Prezydenta 12 marca 2022 r., wychodzą naprzeciw tym problemom. Czas pokaże, czy skutecznie. 

Opiekun tymczasowy jest upoważniony do reprezentowania dziecka oraz do opieki nad nim i jego majątkiem. Zakres tych obowiązków może być modyfikowany. Wszystkie ważniejsze decyzje dotyczące dziecka powinna jednak poprzedzać zgoda sądu opiekuńczego. 

To właśnie ten sąd jest także odpowiedzialny za ustanowienie opiekuna tymczasowego, po przeanalizowaniu dobra dziecka. Powinien on być wybrany z krewnych, czyli najbliższych dla dziecka osób. Może być to także osoba faktycznie sprawująca opiekę nad dzieckiem. Dla kilkoro dzieci można ustanowić jednego opiekuna, a wręcz powinno się ustanowić jednego opiekuna w przypadku rodzeństwa. Sąd może prowadzić postępowanie z urzędu albo  na wniosek. 

Opieka tymczasowa jest nadzorowana przez ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych, albo inną jednostkę, bardziej odpowiednią ze względu na miejsce pobytu dziecka, wskazaną przez wójta burmistrza bądź prezydenta miasta. Te instytucje mają także możliwość wskazania osoby będącej kandydatem na opiekuna tymczasowego. 

Ważne: Osoba wyznaczona jako kandydat na opiekuna tymczasowego musi wyrazić pisemną zgodę na objęcie dziecka opieką.

Jak wspomniałam wcześniej, sąd może ustanowić opiekuna tymczasowego na wniosek. Jest zobowiązany do rozpatrzenia sprawy niezwłocznie, nie później niż 3 dni od momentu otrzymania takiego wniosku. Ustawa określa krąg podmiotów i osób, które są uprawnione do złożenia takiego wniosku Są to przede wszystkim:

• osoba sprawująca faktyczną pieczę nad małoletnim, nawet jeśli ta opieka faktyczna zaczęła się dopiero w momencie w którym dziecko przekroczyło granicę i trwa w chwili złożenia wniosku;
• przedstawiciele jednostek pomocy społecznej, które są odpowiedzialne za nadzór na opiekunami tymczasowymi;

a także:

• Straż Graniczna;
• wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa;
• prokurator;
• Policja;
• przedstawiciele organizacji międzynarodowych lub pozarządowych zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom;
• inne osoby lub podmioty, w ramach swoich zadań.

Decyzja zapada po przesłuchaniu kandydata na opiekuna tymczasowego i opiekuna faktycznego - jeśli to nie on ubiega się o opiekę tymczasową. Sąd przesłuchuje także małoletniego, jeśli pozwala na to jego zdrowie i poziom rozwoju. Z założenia, sąd powinien uwzględnić jego zdanie i jego życzenia. 

Ważne: Dowody z dokumentów mogą być wystarczające do ustanowienia opiekuna tymczasowego.

Nastąpi to w sytuacji gdy opiekunem tymczasowym ma zostać osoba sprawująca faktyczną opiekę nad dzieckiem i nie ma wątpliwości, że opieka będzie sprawowana prawidłowo i zgodnie z dobrem dziecka.  

Ze względu na maksymalne przyspieszenie postępowania o ustanowienie opiekuna tymczasowego, Senat postulował, by zasadą było właśnie postępowanie z dokumentów. Dopiero w sytuacji, gdy okoliczności sprawy budziłyby wątpliwości co do prawidłowego wykonywania pieczy, miałaby być przeprowadzona rozprawa. 

Takie uproszczenie nie zostało jednak przyjęte. Zapewne ze względu na próbę zabezpieczenia samego dziecka. Choć zapewne ustanowienie tego opiekuna możliwie najszybciej także leży w jego interesie. Jak zwykle barometrem prawidłowości regulacji będzie praktyka, która pokaże, czy sprawy tymczasowych opiekunów nie utkną w sądach. Sądy mają przecież określone moce przerobowe, a dzieci będą potrzebowały opiekunów mogących podejmować decyzje, możliwie jak najszybciej.

Ustawa wprowadza poważne ułatwienie dotyczące doręczeń w tym postępowaniu. To sąd decyduje o tym jaki rodzaj doręczenia jest najodpowiedniejszy ze względu na sprawność postępowania. Nie ma żadnych ograniczeń. A skutki powstają w momencie, gdy nie ma wątpliwości, że dokument dotarł do adresata. 

Ważne: Postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego jest bezpłatne. Skarb Państwa ponosi jego koszty.