Czy umowa dożywocia wyłącza świadczenie pielęgnacyjne? 

Taka sprawa trafiła na wokandę Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku. Skargę wniosła kobieta, która opiekowała się swoją niepełnosprawną matką. Jednak wcześniej, własność gospodarstwa rolnego należące do matki została przekazana na podstawie umowy dożywocia jej synowi. Syn zobowiązał się oczywiście do zapewnienia godnych warunków życia, zapewniał więc wyżywienie, ogrzewanie, mieszkanie etc. Jednak ze względu na konieczność pełnoetatowej pracy w gospodarstwie rolnym, nie był w stanie opiekować się swoją matką. Obowiązek ten wzięła na siebie jego siostra, która domagała się także świadczenia pielęgnacyjnego. Mimo, że to ona zajmowała się matką i nie była w stanie pracować, odmówiono jej świadczenia. Dlaczego? 

Ostatecznie jako argument wykorzystano właśnie umowę dożywocia. Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło bowiem, że skoro brat kobiety jest zobowiązany do opieki, to ewentualnie on mógłby ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Bo to jego umowa dożywocia zobowiązuje do świadczenia opieki swojej matce. Sprawa trafiła więc do sądu. 

Umowa dożywocia jest jedną z umów cywilnych. Prowadzi ona do przeniesienia własności, jednak łączy to także z obowiązkiem alimentacyjnym. Nabywca zobowiązuje się w niej do dożywotniego utrzymania osoby, która przenosi na niego własność nieruchomości. Jeśli umowa nie ma żadnych wyłączeń, nabywca jest zobowiązany do tego, by przyjąć taką osobę jako domownika, dostarczyć mu pożywienie, ubranie, media oraz zagwarantować odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie, a później na własny koszt zorganizować pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom. 

Celem świadczenia pielęgnacyjnego jest umożliwienie określonym osobom sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. 

Osobami uprawnionymi do tego świadczenia są: matka albo ojciec, faktyczni opiekunowie dziecka, osoba będąca rodziną zastępczą, a także inne osoby, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, obowiązek ten ciąży na krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128 kro).  

Ważne: Choć w tekście jednolitym ustawy o świadczeniach rodzinnych nadal znajduje się przepis art. 17 ust. 1b uzależniający wypłatę świadczenia pielęgnacyjnego od momentu powstania niepełnosprawności, to przepis ten jest niekonstytucyjny i organy administracyjne nie powinny brać go pod uwagę. Organy mają obowiązek rozpatrzyć wniosek osoby, która spełnia wszystkie przesłanki z wyjątkiem tych określonych w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych. 

Niekonstytucyjność omawianego przepisu została stwierdzona w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z października 2014 r. - sygn. K 38/13

Dożywocie nie wpływa na prawo do świadczenia pielęgnacyjnego

Żaden przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych nie przewiduje takiego wyłączenia, które uniemożliwiałoby wypłatę świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku umowy dożywocia. Nie wprowadzają także zasady, zgodnie z którą jedynie osoba, która nabyła własność nieruchomości ma prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. 

Ważne: Podstawowym kryterium decydującym o prawie do wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego jest faktyczne sprawowanie opieki, co łączy się z brakiem możliwości podjęcia pracy, lub koniecznością rezygnacji z zatrudnienia. 

Przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych w żaden sposób nie uzależniają wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego od istnienia, bądź nieistnienia jakiejkolwiek umowy cywilnej osoby niepełnosprawnej z kimkolwiek. 

Ważne:
Zawarcie umowy o dożywocie między jedną z osób wymienionych w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, a osobą wymagającą opieki, nie ma wpływu na ocenę spełnienia przez inną z tych osób, przesłanek uprawniających do świadczenia pielęgnacyjnego.