Czy sąd może zastąpić zapis umowy kredytu wbrew woli konsumenta?

Ze względu na korzystne warunki oraz korzystny kurs franka szwajcarskiego, wielu konsumentów - aby zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe - zdecydowało się na zaciągnięcie kredytu hipotecznego denominowanego we franku szwajcarskim. 

Do Trybunału trafiła sprawa konsumentów, którzy właśnie taki kredyt zaciągnęli. Kredyt był brany we frankach szwajcarskich a wypłacany w złotych polskich. Jako kurs wymiany stosowany kurs zakupu franków w stosunku do polskich złotych. Spłacanie kolejnych rat odbywać się miało z zastosowaniem kursu wymiany odpowiadającemu kursowi sprzedaży CHF w stosunku do kursu PLN.

Konsumenci złożyli pozew do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie. Żądali w nim stwierdzenia nieuczciwego charakteru takiego mechanizmu wymiany polskich złotych na franka szwajcarskiego. Zapisy określające ten mechanizm stanowiły integralną część umowy kredytowej.

Polski sąd miał wątpliwości, czy dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich pozwala sądowi krajowemu, po stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku umownego, którego skutkiem jest nieważność całej umowy, zastąpienia tego warunku, nawet jeśli będący stroną umowy konsument nie jest zainteresowany utrzymaniem umowy w mocy. Sąd rozważał zastosowanie w miejsce nieważnego warunku albo dyspozytywnego przepisu prawa krajowego, albo wykładni oświadczenia woli stron. 

Druga wątpliwość dotyczyła zakresu stwierdzenia nieważności - a mianowicie, czy sąd krajowy musi usunąć cały nieuczciwy warunek, czy wystarczy usunąć tę jego część przez którą warunek jest nieuczciwy. 

Sąd krajowy ma możliwość zastąpienia nieuczciwego warunku umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jedynie w wyjątkowych przypadkach - tylko wówczas, gdy usunięcie nieuczciwego warunku umownego zobowiązałoby sąd do unieważnienia umowy w całości, co narażałoby konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki. 

Zdaniem TSUE przesłanka narażenia na szczególnie szkodliwe skutki nie zostaje spełniona w przypadku gdy konsument zostaje poinformowany o konsekwencjach unieważnienia umowy i wyraża zgodę na to unieważnienie. 

Ważne: TSUE jasno wskazał, że jeśli konsument sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu, to sąd krajowy nie ma umocowania do zmiany nieuczciwego zapisu umowy dotyczącego kursu wymiany, dyspozytywnym przepisem prawa krajowego. Jeśli bez nieuczciwego postanowienia umownego, nie może obowiązywać umowa kredytu, trzeba stwierdzić jej bezwzględną nieważność. 

Nieuczciwego warunku nie można także zamienić stosująć wykładnię sądową jego treści. Dyrektywa nie pozwala na takie działanie. Sądy mają doprowadzić do tego, by wyeliminować nieuczciwe warunki umowne, nie mają jednak uprawnienia do zmiany treści tych warunków. 

Sąd nie ma także uprawnienia do usunięcia jedynie części nieuczciwego warunku, choćby to przez tę właśnie część warunek umowny nabierał nieuczciwego charakteru. Takie usunięcie, z pozostawieniem pozostałej części skutecznego, sprowadzałoby się do zmiany treści warunku, mającą wpływ na jego istotę.