Na bezpieczeństwo wpływają przede wszystkim te elementy sterownicze, które włączają lub wyłączają maszynę bądź urządzenie, służą do kierowania nimi, a także urządzenia do odłączania energii, a więc wyłączniki i hamulce awaryjne. Powinny być one widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane.
W maszynach muszą być stosowane właściwe kolory elementów sterowniczych. Mianowicie:
włączanie (uruchamianie, start) – zalecana barwa biała, może być również szara, czarna, zielona (nie powinna być używana czerwona),
wyłączanie (zatrzymanie, stop) – wskazana barwa czarna, może być także biała, szara, czerwona (nie zaleca się zielonej),
zatrzymanie awaryjne – czerwona barwa na żółtym tle (aby zachować odpowiedni kontrast).
W razie oznaczenia elementów manipulacyjnych (np. start, stop) tą samą barwą należy w celu ich identyfikacji zastosować dodatkowe kodowanie (np. różny kształt tych elementów).
Elementy sterownicze trzeba umieszczać poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń, na przykład zetknięcia się z elementami napędowymi, ruchomymi częściami, ostrymi krawędziami czy elementami znajdującymi się pod napięciem.
Muszą być one także zabezpieczone przed przypadkowym uruchomieniem. Można również zastosować przyciski z kołnierzem ochronnym, blokowanie elementów sterowniczych w stanie wyłączonym – ewentualnie zamykane obudowy (pokrywy). Układy umożliwiające operowanie maszyną powinny zapewniać bezpieczeństwo i być dobierane z uwzględnieniem możliwych uszkodzeń, defektów oraz ograniczeń, jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowania (np. utrata możliwości zatrzymania maszyny, niezadziałanie urządzeń zabezpieczających).
Należy tu uwzględnić przede wszystkim warunki pracy maszyny lub urządzenia, takie jak drgania, wilgotność, zapylenie czy temperatura, i dobrać odpowiednie elementy sterownicze, na przykład odporne na zapylenie, zalanie wodą czy drgania.
Uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko przez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu układ sterowania. Wymaganie to dotyczy także ponownego uruchomienia po zatrzymaniu, bez względu na jego przyczynę. Nie odnosi się jednak do ponownego uruchomienia maszyny lub zmian parametrów jej pracy, jeżeli zostało to spowodowane prawidłowym cyklem roboczym urządzenia automatycznego.
Maszyna działająca w cyklu automatycznym wykonuje ruch roboczy, zatrzymuje się po jego wykonaniu i wykonuje następny, na przykład po automatycznej zmianie pozycji narzędzia lub transporcie wykonanego w cyklu wyrobu. Najczęściej będą to działające w cyklu automatycznym wtryskarki, tokarki czy wycinarki laserowe. Zastosowane rozwiązania techniczne powinny wykluczyć możliwość samoczynnego uruchomienia maszyny, na przykład po przywróceniu zasilania, zadziałaniu wyłącznika krańcowego lub listwy bezpieczeństwa czy opuszczeniu osłony zblokowanej z takim wyłącznikiem. Do odpowiedniej modyfikacji urządzeń można wykorzystać przekaźniki samopodtrzymujące, styczniki lub rozdzielacze.
Urządzenia do odłączania energii
Maszyny wyposaża się w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego ich zatrzymania. Każde stanowisko pracy należy zaopatrzyć w element sterowniczy przeznaczony do zatrzymania całej maszyny lub niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia, tak aby maszyna była bezpieczna.
Dotyczy to przede wszystkim maszyn wielostanowiskowych w szerzej pojmowanej branży budowlanej, na przykład linii do produkcji pustaków, linii do produkcji blach trapezowych.
Przeznaczony do zatrzymania maszyny układ sterowania powinien mieć pierwszeństwo przed układem sterowania do jej uruchamiania. Zasilanie energią odpowiednich napędów maszyny odłącza się samoczynnie w przypadku zatrzymania maszyny lub jej niebezpiecznych części, na przykład powstanie zagrożenia wywołanego otwarciem bądź podniesieniem osłony powinno spowodować wyłączenie maszyny.
Układ sterowania musi być tak zaprojektowany, aby w tych przypadkach odłączenie zasilania nastąpiło samoczynnie– automatycznie, na przykład betoniarka mieszadłowa powinna być wyposażona w pokrywę, aby nie było możliwości dostępu do obracających się części. Pokrywa musi być zblokowana z wyłącznikiem krańcowym, który wstrzyma pracę urządzenia po podniesieniu pokrywy. Ze względu na zagrożenia, jakie stwarzają maszyny w zależności od czasu ich zatrzymywania, wyposaża się je w urządzenia zatrzymania awaryjnego – dotyczy to na przykład:
W urządzenia zatrzymania awaryjnego nie wyposaża się przenośnych maszyn trzymanych i prowadzonych ręcznie, na przykład wiertarek, szlifi erek, zagęszczarek oraz takich, w których ich zastosowanie może stwarzać zagrożenie. Nie wymaga się także zastosowania tego typu urządzenia w maszynach, w których jego wprowadzenie nie wpłynie na skrócenie czasu zatrzymania maszyny czy elementów niebezpiecznych. Przykładem mogą być tu pilarki, w których wyłączenie awaryjne i tak nie zatrzyma obracającej się na skutek sił bezwładności tarczy piły.
Waldemar Klucha, specjalista ds. bhp
Zobacz także:
