Błędy w projektach unijnych - nadużycia, nieprawidłowości, uchybienia

Zacznijmy od rozróżnienia pojęć nadużycia, nieprawidłowości i uchybienia stwierdzanych w wyniku prowadzonych kontroli projektów. Nadużyciem finansowym jest umyślne działanie lub zaniechanie, które jest czynem karanym jako przestępstwo w procesie karnym. Polega ono na:

• wykorzystaniu lub przedstawieniu fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu sprzeniewierzenie lub bezprawne zatrzymanie środków z budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich;
• nieujawnieniu informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku;
• niewłaściwym wykorzystaniu środków do innych celów niż zostały one pierwotnie przyznane.

Natomiast nieprawidłowość, na podstawie artykułu 2 pkt 7 rozporządzenia Rady (WE) 1083/2006, określona jest jako jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które powoduje lub mogłoby spowodować szkodę w budżecie Unii Europejskiej w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku z budżetu ogólnego. Za tą definicją idzie kolejna, czyli pojęcia szkody w budżecie UE. I tutaj należy wyróżnić dwa rodzaje szkody:

1. Szkoda rzeczywista - środki Wspólnoty zostały nieprawidłowo przekazane beneficjentowi;
2. Szkoda potencjalna - środki Wspólnoty, które mogłyby zostać nieprawidłowo wypłacone beneficjentowi, gdyby nieprawidłowość nie została wykryta.

Z kolei pojęcie uchybienia nie jest dokładnie zdefiniowane w dokumentach unijnych i instytucje zarządzające oraz kontrolujące realizację projektu określają ją na podstawie odniesienia do dobrze zdefiniowanej nieprawidłowości. A zatem uchybienie to odstępstwo od przepisów prawa i regulacji dotyczących realizacji programów unijnych, którego nie można uznać za nieprawidłowość. Za taką definicją idzie odpowiednie rozumienie sankcji za stwierdzenie uchybienia. Są one zdecydowanie mniej restrykcyjne niż w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości czy nadużycia. 

W momencie stwierdzenia uchybień, nadużycia lub nieprawidłowości instytucje kontrolujące mają obowiązek poinformować o nich odpowiednie instytucje krajowe i unijne. Muszą także wszcząć odpowiednią procedurę mającą za zadanie wyjaśnienie zaistniałej sytuacji i w rezultacie odzyskanie wydanych środków. Odpowiednie procedury są zależne od charakteru wykrytej nieprawidłowości. Instytucje kontrolne muszą także wskazać beneficjentowi, który akt prawny został naruszony (powinien zostać wskazany konkretny paragraf/artykuł prawa krajowego i wspólnotowego).

W przypadku wykrycia naruszeń przepisów prawa zamówień publicznych w trakcie realizacji projektów dofinansowanych ze środków UE sankcje po stwierdzeniu wartości szkody będą się opierać na tzw. Taryfikatorze korekt finansowych. Katalog kar w dużej mierze zależy od wartości szkody. Najsurowszymi karami w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wydatkowaniu środków i realizacji projektów są: rozwiązanie umowy o dofinansowanie, zwrot przyznanych środków czy też odpowiedzialność karna za nadużycia finansowe.

Najwięcej nieprawidłowości lub uchybień występuje podczas realizacji działań projektowych, rozliczania oraz wypełniania przez beneficjenta obowiązków informacyjnych i promocyjnych.