Ewaluacja projektów unijnych

Przepisy unijne wprowadzają zasadę dokonywania ewaluacji trzykrotnie:

• przed rozpoczęciem realizacji projektu,
• w połowie okresu realizacji oraz
• po wykonaniu projektu.

Wyróżniamy więc cztery główne rodzaje ewaluacji bazując na kryterium terminu jej realizacji: ex-ante, mid-term, on-going i ex-post.

Ewaluację ex-ante przeprowadza się przed rozpoczęciem realizacji programu. Dla instytucji prowadzących projekty unijne jest ona istotna ze względu na ocenę, na ile planowany program jest trafny z punktu widzenia potrzeb beneficjentów, jak również czy zaprojektowane działania są spójne wewnętrznie w zakresie zaplanowanych celów.

Tego typu ewaluację również powinni dokonywać wszyscy realizujący projekty unijne. Wtedy dokonuje się oceny zapotrzebowania, oraz możliwości realizacji projektu w istniejących warunkach. Ewaluacja ex-ante pozwala na dopasowanie narzędzi projektowych w celu osiągnięcia oczekiwanych rezultatów. Służy ona głównie do konstrukcji strategii organizacji, regionu, państwa.

Ewaluacja mid-term jest realizowana w połowie okresu wdrażania projektu, interwencji czy programu operacyjnego. Jest narzędziem służącym analizie osiągniętych na tym etapie produktów i rezultatów. Pozwala ona na dokonanie pierwszej oceny jakości realizacji projektu/programu i ewentualne modyfikacje działań. Ponadto dostarcza najważniejszych informacji niezbędnych do opracowania bilansu połowy okresu i aktualizacji przyjętych założeń na koniec projektu. Ponieważ tę ewaluację przeprowadza się w trakcie trwania programu, warto skupić się przede wszystkim na nakładach i wynikach, a nie na wpływie prowadzonych działań.

Ewaluacja on-going przeprowadzana jest również w trakcie wdrażania programu, jednak różni się ewaluacji mid-term. Tutaj nie jest określony dokładny moment jej realizacji. Ewaluacji on-going dokonuje się np. w przypadku, gdy monitorowanie (równoległy proces) wykazało problemy w realizacji projektu, pewne odchylenia od założonych wskaźników. Jej efektem jest identyfikacja barier i problemów w realizacji podstawowych celów, jakie zostały beneficjentowi przedstawione.

Ewaluacja ex post to ewaluacja podsumowująca, której dokonuje się po pewnym czasie od momentu zakończenia realizowanego programu czy projektu. Ma ona przede wszystkim za zadanie zbadanie i określenie długotrwałych efektów projektu (wpływu) oraz ich trwałości, a także wielkości zaangażowanych środków, skuteczności i efektywności pomocy.
Poza badaniami oddziaływania projektu, ewaluacja ta jest niezwykle cennym źródłem informacji przy planowaniu kolejnych działań. W ten sposób można uchronić się przed popełnieniem podobnych błędów i cały proces przygotowania i realizacji projektu może być sprawniejszy.

Można także zastosować inne kryterium podziału ewaluacji. Za punkt odniesienia można wskazać zależność osób przeprowadzających ewaluację w stosunku do realizatorów projektu czy programu. Gdy są niezależni mamy do czynienia z ewaluacją zewnętrzną, a gdy pochodzą z tej samej instytucji czy organizacji - z ewaluacją wewnętrzną. Istnieje jeszcze samo-ewaluacja, która występują gdy ewaluatorami są realizatorzy projektu. Każdy z tych wariantów niesie ze sobą zalety i wady.

Ewaluacja zewnętrzna to przede wszystkim niezależność wydawanych opinii i sądów oraz profesjonalizm, ale też brak dogłębnej wiedzy na temat mechanizmów działania badanej instytucji i czasem nietrafność wniosków czy rekomendacji. Z kolei ewaluacja wewnętrzna to zdecydowanie większa znajomość instytucji i badanego projektu czy programu i możliwy profesjonalizm (kiedy jest to specjalistyczna komórka organizacji), ale również brak obiektywizmu. Natomiast samo-ewaluacja pozwala na dogłębne zbadanie projektu czy programu oraz jego najistotniejszych elementów, ale wiąże się również z brakiem obiektywizmu czy umiejętności oceniającego.