Umowa nielegalna a nieważna – rozróżnienie z punktu widzenia VAT

Czynności, które są nieważne na gruncie prawa cywilnego np. z powodu niezachowania wymaganej formy czy kwalifikacji podmiotowych, jak w tej sprawie, mogą podlegać opodatkowaniu VAT. Tak wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 marca 2015 r., I FSK 2174/13.

Sprawa, którą zajmował się NSA dotyczyła transakcji związanej z kupnem nieruchomości. Pośrednik nie miał ważnych uprawnień, dlatego też właściciel nieruchomości rozwiązał z nim umowę. Pośrednik domagał się jednak odszkodowania za wypowiedzenia mu umowy bez ważnego powodu, a tym samym uniemożliwienie mu osiągnięcia pełnego wynagrodzenia. Organ podatkowy twierdził, że od kwoty odszkodowania mężczyzna musi zapłacić VAT, ponieważ wykonywał czynności jako podatnik VAT.

Podobnego zdania był Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, który uznał, że w sprawie nie ma znaczenia to, iż zawarta między stronami umowa pośrednictwa była nieważna. Czynności, które są nieważne na gruncie prawa cywilnego np. z powodu niezachowania wymaganej formy czy kwalifikacji podmiotowych, jak w tej sprawie, mogą podlegać opodatkowaniu.

Nie zmienia tego fakt, że stosownie do art. 6 pkt 2 ustawy o VAT przepisów ustawy nie stosuje się do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Zdaniem sądu przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy przedmiotem umowy jest transakcja z zasady nielegalna i dotyczy dostawy narkotyków, fałszywych pieniędzy czy dzieł sztuki, prostytucji.

Sąd uznał, że działanie podatnika wypełnia znamiona odpłatnego świadczenia usługi za wynagrodzeniem, wyświadczonej, co prawda bez zachowania warunków określonych przepisami prawa, lecz nie nielegalnej (tzn. takiej, która nie może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy). Sąd doszedł do wniosku, że otrzymane świadczenie z uwagi na jego bezpośredni faktyczny i ekonomiczny związek z czynnościami w rozumieniu ustawy o VAT jest w istocie wynagrodzeniem z tytułu wyświadczonej przez niego usługi. W konsekwencji podlega opodatkowaniu VAT.

Stanowisko to podzielił też Naczelny Sąd Administracyjny, który dodał, że obowiązek podatkowy powstał z chwilą sfinalizowania transakcji sprzedaży.