Dyżur stanowi dodatkowe zadanie robocze po normalnych godzinach pracy, bez względu na to, czy zadanie to mieściło się w ramach uzgodnionego rodzaju pracy, czy też wykraczało poza ten rodzaj. Może być pełniony w zakładzie pracy, a także w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub osobę działającą w jego imieniu, w tym w domu pracownika. Dyżur może być pełniony w dowolnym dniu tygodnia, także w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, jak również w nocy (wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1978 r., sygn. I PRN 147/77, OSNC 1978, nr 7, poz. 126).
Za czas dyżuru pracownikowi w pierwszej kolejności przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru. Jeśli układ zbiorowy pracy lub regulamin pracy nie regulują tej kwestii, termin wykorzystania czasu wolnego ustala pracodawca. Nie powinien on być jednak zbyt odległy i pracodawca powinien starać się uzgodnić go z pracownikiem (art. 1515 § 3 i 4 kp).
Dopiero w przypadku gdy pracodawca nie ma możliwości udzielenia czasu wolnego, przysługuje pracownikowi wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Gdyby takiego składnika nie wyodrębniono przy określaniu warunków wynagradzania, przyjmuje się 60% wynagrodzenia. Jeśli jednak dyżur był pełniony w domu, pracownikowi nie przysługuje żadna rekompensata, chyba że przepisy wewnątrzzakładowe regulują tę kwestię inaczej. Uprawnienie do rekompensaty za czas dyżuru mają wszyscy pracownicy, z wyjątkiem pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Nie dotyczy ich również gwarancja odpoczynku dobowego i tygodniowego.
Przykład: W dzień roboczy pracownik przez trzy godziny pełnił dyżur w siedzibie pracodawcy. Po dyżurze wykonywał pracę nadliczbową przez 4 godziny. Za czas dyżuru pracownik powinien otrzymać 3 godziny czasu wolnego albo wynagrodzenie. Natomiast za 4 godziny pracy nadliczbowej powinien otrzymać, oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatek w wysokości 50%. Pracownik może też wnioskować o udzielenie w zamian za godziny nadliczbowe czasu wolnego w wymiarze 4 godzin. Nie otrzyma wówczas dodatku za tę pracę. Czas wolny może być udzielony także bez wniosku pracownika. Wówczas pracownik powinien otrzymać 6 godzin czasu wolnego (w wymiarze o połowę wyższym).
W myśl § 4 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia, a także innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, przy ustalaniu wynagrodzenia określonego procentowo w celu obliczenia wynagrodzenia za czas dyżuru stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
W przypadku wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania, określonego stałą stawką miesięczną
– wynagrodzenie za jedną godzinę dyżuru ustala się, dzieląc tę stawkę
przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym
miesiącu. W przypadku gdy pracownik nie jest wynagradzany według stawki
osobistego zaszeregowania, lecz otrzymuje zmienne składniki, podstawę
wynagrodzenia ustala się według zasad określonych przy ustalaniu
wynagrodzenia za urlop, następnie obniża do 60% i dzieli się przez
liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego
ustala się to wynagrodzenie.
Podstawa prawna:
- art. 1515 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94).
- § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja
1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie
niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania
odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz
innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289
ze zm.).
Katarzyna Czajkowska-Matosiuk, specjalista w zakresie wynagrodzeń
Zobacz także:
