Brak jest przepisów regulujących wprost instytucję konsorcjum, choć cieszy się ona coraz większą popularnością. Zalety umowy konsorcjum zostały docenione szczególnie w branży budowlanej i finansowej. Konsorcjum można powołać dla każdego celu, który jest prawnie dopuszczalny. Cel oraz wspólne dążenie do niego przez zrzeszone podmioty, czyli konsorcjantów, są podstawowym elementem umowy konsorcjum.
Atrakcyjność tej formy wynika ze znacznego odformalizowania oraz wysokiej autonomii stron w zakresie konstruowania postanowień umowy.
Konsorcja należy odróżnić od innych struktur joint-venture, takich jak syndykaty oraz pool. Pierwsze z nich określają zasady współpracy przy wspólnym zaopatrywaniu lub zbycie produktów ich uczestników. Zakładają przy tym wspólnotę korzyści i rozłożenie ryzyka gospodarczego. Pool natomiast jest luźnym porozumieniem przedsiębiorców w zakresie gromadzenia i podziału zysku lub wykonywania uprawnień względem innych podmiotów. Konsorcjum nie stanowi natomiast formy umowy stałej współpracy gospodarczej.
Spośród umów klasyfikowanych lub nazywanych umową konsorcjum tylko te są umowami spółki cywilnej, które w konkretnym przypadku wykazują cechy określone w art. 860–875 kc. Strony mogą zatem tak ukształtować określany mianem konsorcjum stosunek prawny, że nie będzie on spełniał przesłanek z art. 860 § 1 kc i nie będzie tym samym spółką cywilną. Podaje się, że jedną z cech odróżniającą umowę konsorcjalną od typowej umowy spółki cywilnej jest brak konieczności powstania wspólnego majątku konsorcjantów w ramach umowy konsorcjum.
Umowa konsorcjum
Postanowienia umowy można podzielić na kilka części:
postanowienia wspólne dla wszystkich konsorcjów,
postanowienia zależne od modelu konsorcjum; w szczególności w przypadku wyboru jednego z typów: zewnętrzne lub wewnętrzne, scentralizowane lub zdecentralizowane.
klauzule dodatkowe, których zamieszczenie w umowie nie jest obligatoryjne.
W pierwszej części postanowień umownych znajdują się następujące klauzule:
oznaczenie konsorcjantów,
precyzyjne określenie celu konsorcjum,
wskazanie czasu trwania konsorcjum, czy zawiązano je na czas nieokreślony, określony datą kalendarzową, czy też określony poprzez odwołanie do konkretnego zdarzenia w przyszłości, a także sposobu wypowiadania umowy,
określenie podziału zadań i wynagrodzenia pomiędzy konsorcjantów.
Kluczowymi postanowieniami w zapisach ogólnych klauzul umownych są przepisy określające cel konsorcjum oraz czas jego trwania. Wyznaczają one bowiem z jednej strony przedmiotowe, z drugiej zaś czasowe ramy funkcjonowania konsorcjum.
Co ważne, w przypadku gdy określony w umowie konsorcjum cel okaże się niemożliwy do realizacji, np. z uwagi na fakt odstąpienia od umowy o roboty budowlane przez zamawiającego, umowa konsorcjum – jako umowa celowa – wygaśnie z mocy prawa.
W umowie należy zwrócić szczególną uwagę na następujące ustalenia i klauzule określające:
pozycję poszczególnych konsorcjantów – w zależności od wyboru typu scentralizowanego bądź zdecentralizowanego – główną rolę będzie odgrywać jego lider; najczęściej jest nim podmiot angażujący najwięcej środków w wykonanie założonego celu; pozostali konsorcjanci będą mieli zbliżone uprawnienia i obowiązki w zakresie reprezentacji oraz rozstrzygania spraw konsorcjum;
zasady wspólności majątku lub zysku wypracowanego przez konsorcjum, w zależności od tego czy konsorcjum zostało ukształtowane jako spółka cywilna, czy też jest strukturą mniej sformalizowaną,
sposób odpowiedzialności konsorcjantów za zobowiązania zaciągnięte na realizację celu, a także wynikające z umowy z kontrahentem – jak już było to sygnalizowane wyżej, odpowiedzialność ta może zostać ukształtowana jako solidarność dłużników albo ułamkowa lub kwotowa.
Do umowy konsorcjum, która nie przewiduje wniesienia wkładów ani wspólności zysku, nie ma zastosowania konstrukcja majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej. Skutkuje to z jednej strony tym, że każdy z konsorcjantów może swobodnie dysponować swoim mieniem przeznaczonym na realizację celu konsorcjum, z drugiej zaś strony nie jest uprawniony do samodzielnego dochodzenia całości wynagrodzenia należnego konsorcjum.
Odpowiedzialność konsorcjantów
Solidarna odpowiedzialność konsorcjantów za zobowiązania zaciągnięte w ramach konsorcjum wynika najczęściej z przepisów prawa. Może być to art. 864 kc, gdy konsorcjum ukształtowane zostało jako spółka cywilna, albo art. 141 pzp, gdy mamy do czynienia z konsorcjum budowlanym. W innych wypadkach do powstania solidarnej odpowiedzialności dłużników niezbędne jest zamieszczenie stosownej klauzuli w umowie konsorcjum. Jej brak wyłączać będzie stosowanie tej zasady odpowiedzialności.
Podstawa prawna: ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Michał Koralewski, radca prawny
Zobacz także:
