Pracodawca może zażądać od pracownika zwrotu części składek

Problem dotyczył trójki pracowników, zatrudnionych w szpitalu – lekarza i dwóch pielęgniarek. Pracownicy ci byli – niezależnie od zawartych ze szpitalem umów o pracę – zatrudnieni na podstawie umów zleceń w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej (NFOZ) – spółce partnerskiej. Szpital z NZOZ-em miał podpisaną umowę o współpracy, w ramach której lekarz i pielęgniarki świadczyły dodatkowe prace na rzecz tego szpitala, czyli swojego pracodawcy. Od wynagrodzeń wypłacanych przez NZOZ nie były odprowadzane składki ZUS, gdyż zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.), zwanej ustawą systemową, jeżeli pracownicy spełniają jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, to są oni obejmowani ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy.

Z ustawy systemowej wynika, że są oni objęci ubezpieczeniami społecznymi także z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. Przepisy ustawy tej wskazują więc, że pracownicy co do zasady nie są obciążani składkami z tytułu wynagrodzeń otrzymywanych z tytułu zawartych umów cywilnoprawnych. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, gdy na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem, pracownik wykonuje prace na rzecz swojego pracodawcy.

Tak było w opisywanym przypadku, dlatego ZUS zażądał od szpitala opłacenia składek od wynagrodzeń pobieranych przez lekarza i pielęgniarki z tytułu zawartych umów zleceń. Szpital odwołał się od decyzji ZUS nakładającej obowiązek zapłacenia zaległych składek, ale sprawę w sądzie przegrał. Po zapadnięciu prawomocnego wyroku i zapłaceniu należności na rzecz ZUS, szpital wystąpił później z roszczeniami regresowymi wobec swoich pracowników, powołując się na bezpodstawne wzbogacenie. Lekarz i pielęgniarki mieli do zapłacenia łącznie ponad 13 tys. zł, z tytułu części składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, które są potrącane z wynagrodzeń wypłacanych pracownikom. Pracownicy odmówili zapłaty i sprawa trafiła do sądu.

Sąd I instancji oddalił powództwo szpitala wskazując, że doszło do przedawnienia roszczeń. Uznał, że są to należności związane ze stosunkiem pracy, a więc termin przedawnienia przewidziany w Kodeksie pracy, wynosi 3 lata. Tymczasem umowy zlecenia były wykonywane w latach 2005-2007 i to wówczas powstał obowiązek opłacenia składek ZUS. Szpital opłacił zaległe składki dopiero po przegranym procesie z ZUS, w listopadzie 2012 r. Od tego orzeczenia szpital się odwołał.

Sąd II instancji stwierdził, że w sprawie istnieje problem prawny – od którego momentu liczyć termin przedawnienia roszczeń pracodawcy wobec pracownika z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia spowodowanego nieopłaceniem składek ZUS. W związku z tym, zwrócił się do Sądu Najwyższego z następującym pytaniem prawnym: czy początek biegu terminu przedawnienia roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne, w części obciążającej ubezpieczonego, należy liczyć od daty faktycznej zapłaty tych składek przez płatnika, czy też od daty wymagalności składek tj. ustawowego terminu ich płatności, w sytuacji gdy obowiązek płatnika składek został stwierdzony po upływie ustawowego terminu płatności składek?

Sąd Najwyższy uznał, że podstawą roszczeń jest zobowiązanie wynikające z Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że bieg terminu przedawnienia może rozpocząć dopiero od dnia spełnienia świadczenia przez szpital. Należności składkowe nie mogły się przedawnić, gdyż szpital opłacił składki po prawomocnym rozstrzygnięciu w sprawie jego odwołania od decyzji ZUS, a więc w listopadzie 2012 r.